Privacy in de moderne praktijk, AIO

In de moderne privacy praktijk spelen Privacy Enhancing Technologies (PETs) een steeds grotere rol. En terecht, want deze toepassingen bieden verantwoorde oplossingen voor tal van maatschappelijk relevante en lastige problemen.
Nederland vergrijst. De verwachting van het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) is dat in 2030 het aantal 65-plussers het aantal jongeren (20-minners) zal overtreffen met bijna een half miljoen. De vergrijzing betekent dat jaarlijks steeds meer ouderen AOW ontvangen. In 2019 gaf de algemene rekenkamer een belangrijk signaal af, tienduizenden ouderen ontvangen geen aanvulling op hun AOW op terwijl zij er wel recht op hebben. Het gaat hierbij over de Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen (AIO). 
De SVB (de verantwoordelijke uitvoeringsorganisatie) is, in samenwerking met het UWV, op basis van deze informatie begonnen met het inzetten van PETs. Hoe kunnen burgers erop gewezen worden dat ze recht hebben op geld, waar ze nu nog geen gebruik van maken? En hoe doe je dit op een verantwoorde manier? Kerstel Nijland en Femke Lagerveld, beide van de SVB, leggen in deze podcast het probleem uit, maar ook de gekozen aanpak en wat dat opleverde. Walter van Wijk, community manager Privacy van CIP is de voice-over in de podcast.

Dit is een aflevering uit de CIP podcastserie ‘Privacy in de moderne praktijk’.
Meer informatie over PETs kun je vinden op Cip-overheid.nl en op nicpet.nl.   

Transcript

Femke Lagerveld: We denken dat deze techniek heel veel potentieel biedt, ook voor andere regelingen en andere organisaties waar een hoog niet-gebruik is.

Walter van Wijk: Dit is een aflevering in de podcastserie ´Privacy in de moderne praktijk´. In deze serie van het Centrum Informatiebeveiliging en Privacybescherming belichten we toepassingen van Privacy Enhancing Technologies oftewel PET's. Hoe worden deze nieuwe, innovatieve technologieën om persoonsgegevens te beschermen ingezet? Wat kunnen we leren van deze verhalen en hoe passen we die technologieën toe binnen onze eigen organisatie?

Kerstel Nijland: Uiteindelijk gaat het over mensen en mensen moeten krijgen waar ze recht op hebben. We hebben niet voor niks deze regeling in het leven geroepen.

Walter van Wijk: In deze aflevering gaat het over bestaanszekerheid voor kwetsbare ouderen. Te gast zijn Kerstel Nijland, projectleider bij de Sociale Verzekeringsbank en Femke Lagerveld, adviseur strategie bij diezelfde SVB. Kerstel legt eerst uit over wie we het hier hebben.

Kerstel Nijland: Ouderen die bijvoorbeeld gekort zijn op hun AOW - dus een kleinere AOW krijgen - of ouderen die een jongere partner hebben, die nog geen AOW heeft. Die geen andere inkomsten hebben en daardoor onder het bestaansminimum komen. Deze mensen die kunnen aanspraak maken op een AIO-uitkering. Dat is een Aanvullende Inkomensvoorziening voor Ouderen. Dat kan soms gaan over honderden euro's in de maand die ze missen. Het probleem is: er is vastgesteld dat er veel niet-gebruik is. Dus mensen weten ons niet te vinden.

Walter van Wijk: Een probleem dat er relatief lang bestaat, zegt Femke.

Femke Lagerveld: We weten al langer dat er een hoog niet gebruik is van de AIO dat is nog eens bevestigd door rapport van de Rekenkamer 2019, waaruit zou blijken dat het niet-gebruik 50 procent zou zijn. Dat is opgemerkt door de Tweede Kamer. Een aantal maanden later is er een kamermotie ingediend die de minister opriep om hier wat aan te doen. Ik moet er wel bij zeggen dat de SVB al vele jaren probeert het niet-gebruik terug te dringen, zoals voorlichting geven. We schrijven mensen die pensioenleeftijd naderen, brieven, van wie we weten dat ze mogelijk in aanmerking komen. Die groep is zo ontzettend groot dat we die niet gericht kunnen benaderen. Dat is een probleem. Wij kunnen als het ware een schot hagel eruit schieten, maar raken daarmee niet de mensen die we moeten bereiken, of althans in hele kleine mate. En dan is het alleen maar een brief of voorlichting via gemeente.

Femke Lagerveld: Dat is niet gericht. Het lukt ons niet om deze mensen op de radar te krijgen, omdat de AOW inkomensonafhankelijk is. We kennen dus wel de grotere doelgroep, maar we weten niet de inkomens. Dat is helemaal niet nodig voor de AOW, maar voor de AIO wel. Op het moment dat iemand nog geen aanvraag doet, hebben wij niet de taak om mensen proactief te benaderen. Tegelijkertijd hebben we ook inkomensgegevens nodig. We weten dat het UWV in de polis administratie heel veel inkomens heeft. Maar, zoals gezegd, we hebben geen wettelijke taak. Het is ook niet proportioneel om die gegevens te gebruiken, omdat je dan heel veel mensen raakt die helemaal niet in aanmerking komen voor een AIO-aanvulling.

Femke Lagerveld: Privacytechnisch is het niet oké om die gegevens te gebruiken van mensen die niet in aanmerking komen voor een AIO. Wij van de SVB vinden privacy en bescherming van persoonsgegevens een groot goed, dus daar willen we ons ook aan houden.

Walter van Wijk: Kerstel legt uit hoe de privacy enhancing technologie op hun pad kwam. Een zeer welkome oplossingsrichting.

Kerstel Nijland: Een collega van mij woonde een bijeenkomst bij van TNO en die werd daar enthousiast over. Die kende de AIO ook heel goed en die zag de mogelijkheid om ze daar voor in te zetten. De belofte van die PET technologie is dat je niets leert over elkaars gegevens. In dit geval zouden we de inkomens van de polis krijgen. Die zijn voor ons helemaal niet interessant. De uitkomst is interessant, dus dat je weet of iemand boven of onder het bestaansminimum zit. Dat biedt mogelijkheden waardoor je dus inderdaad de privacy veel mensen beter kunt beschermen, de proportionaliteit kunt terugdringen.

Femke Lagerveld: Toen we te horen kregen over deze technologie, zijn we hierover in gesprek gegaan met het Ministerie van Sociale Zaken. Intern zijn we in gesprek gegaan met onze FG, functionaris gegevensbescherming van: zou dit eventueel kunnen? Dan merk je best wel dat... Het was toen nog heel erg nieuw. In sociale zekerheid is deze technologie ieder geval in die tijd nog niet gebruikt. Toen hebben een aantal mensen hun nek uitgestoken om te kijken van: kunnen we dit een kans geven? Dat hebben we gedaan middels een, zoals dat heet, een proof of concept, met zogenaamde fake data om te kijken: werkt deze technologie zonder dat je van elkaar kunt leren? Allereerst natuurlijk het gesprek aangegaan met de FG van: zou dit kans van slagen hebben?

Femke Lagerveld: Dan krijg je niet meteen een advies van een ja of nee. Maar je voelt wel aan dat het niet direct een hele grote nee is. Ook de wetgevingsjuristen, ook onze eigen juristen natuurlijk komen op ons pad. Uiteindelijk moet er een ministeriële regeling geschreven worden door het Ministerie van Sociale Zaken. Dat is zo nieuw, dus de allereerste keer is het best wel een uitdaging om dat goed op papier te krijgen.

Walter van Wijk: Want ook inzet van dit soort toepassingen vraagt om een verantwoorde borging.

Kerstel Nijland: Die ministeriële regeling is belangrijk voor de grondslag om die mensen proactief te kunnen benaderen. We hebben toen gesproken met de Autoriteit Persoonsgegevens. We hebben daar uitgelegd wat we precies gingen doen, grote procesplaten getekend. Het advies van AP was positief. We hebben best wel een mooi advies gekregen, waarop we dus aan de gang konden nadat de regeling is gepubliceerd. We hebben heel nauw samengewerkt met TNO. Ook met het UWV natuurlijk, die gegevens hadden we nodig. Voorafgaand aan publicatie van de ministeriële regeling hebben we al afstemming gehad over welke gegevens we nodig hadden. Er is al een start gemaakt met het maken van de software.

Kerstel Nijland: We hebben ook alles al geïnstalleerd en getest, met fake data. Dus op het moment dat de regeling gepubliceerd was, konden we aan de slag. Heel concreet zag het er zo uit dat wij aan onze kant een selectie maakten van mensen met een gekorte AOW en eventueel een jongere partner. Daar hebben wij uiteindelijk 10.000 uit geselecteerd. We wilden met een kleine groep beginnen. Die hebben wij via een kluis aangeboden aan het UWV. Het UWV die heeft aan de BSN's die we hebben aangeleverd de inkomens gehangen. Toen heeft UWV ze op de server gezet, in de software. Toen kon het proces van MPC-technologie starten. MPC betekent multiparty computation. Die gegevens zijn een aantal keren op en neer geweest tussen SVB en UWV. Uiteindelijk hebben wij van een aantal mensen de uitkomst gekregen dat ze mogelijk onder het bestaansminimum kwamen.

Kerstel Nijland: Dit proces hebben we nog een keer herhaald en toen hadden we 1.000 huishoudens gevonden die we zouden kunnen benaderen voor het verdere onderzoek.

Femke Lagerveld: In concreto betekent dit dat we de gegevens kregen met een ja. Dat betekent onder het sociaal minimum, mogelijk onder het sociaal minimum, moet ik wel zeggen. We kregen niet de gegevens van mensen die in ieder geval geen recht zouden hebben op AIO. Die gegevens heeft de SVB niet ingezien.

Walter van Wijk: De persoonsgegevens van betrokkenen werden dus adequaat beschermd. Met de geselecteerden werd zeer zorgvuldig omgegaan.

Kerstel Nijland: De 1.000 huishoudens die we hebben gevonden hebben we een brief gestuurd met het verzoek om contact met ons op te nemen. We hadden een telefoonnummer daarvoor ingericht, met medewerkers die mensen goed konden te woord staan, eventueel ook helpen met een aanvraag doen. Mensen die niet hebben gereageerd hebben we geprobeerd om zelf te bellen, als we daar een telefoonnummer van hadden. Hadden we dat niet, dan hebben we ze een kaartje gestuurd. Uiteindelijk hebben we 500 mensen gesproken. We hebben nog aanvullend dossieronderzoek gedaan en van 200 mensen weten we eigenlijk niks.

Kerstel Nijland: Uiteindelijk hebben we 28 mensen aan een AIO geholpen. Daar waren best wel hoge bedragen bij, die we uiteindelijk uitgekeerd hebben. Eén gezin zelfs 800 euro per maand. Dat is hartstikke veel geld voor zo'n gezin. Het mooie was dat we ook heel veel positieve reacties kregen van mensen die geen recht hadden. Die belden van: ik weet dat ik geen recht heb, maar ik wil even zeggen dat ik het een bijzonder goed, mooi initiatief vind wat jullie doen.

Walter van Wijk: Ook Femke is blij en ze legt uit waarom.

Femke Lagerveld: 28 huishoudens lijkt misschien wel heel weinig, maar wij vinden dat deze pilot geslaagd is, want allereerst blijkt dat de techniek echt werkt. We hebben daadwerkelijk echte mensen kunnen bereiken en aan een AIO aanvulling kunnen helpen. Tegelijkertijd wisten we van tevoren, we hebben bewust deze pilot klein gehouden, omdat het de allereerste keer is dat deze techniek in de sociale zekerheid gebruikt wordt. Dus we hebben inderdaad alleen de gegevens van het UWV gebruikt.

Walter van Wijk: Kerstel ziet meer mogelijkheden om hun doelgroep te helpen.

Kerstel Nijland: Vermogen is ook van belang voor het recht AIO. Die gegevens heeft het UWV niet. Die heeft de Belastingdienst. Dus we gaan nu verkennen of we verder kunnen met een uitbreiding van de pilot met de gegevens van de Belastingdienst. Uiteindelijk gaat het over mensen en mensen moeten krijgen waar ze recht op hebben. We hebben niet voor niks deze regeling in het leven geroepen. We willen graag dat iedereen die daar recht op heeft, er ook gebruik van kan maken.

Kerstel Nijland: Femke ziet ook bredere toepassingen voor dit soort aanpak.

Femke Lagerveld: We denken dat deze techniek heel veel potentieel biedt, ook voor andere regelingen en andere organisaties waar een hoog niet-gebruik is. Bijvoorbeeld bij gemeentes is bekend dat er een hoog niet-gebruik is van bijstandsregelingen. We hebben nu deze pilot gedaan en we zijn altijd van harte bereid om in gesprek te gaan met organisaties, als zij hier meer van willen weten, zodat men daar niet bij nul hoeft te beginnen. Er ligt op dit moment een wetsvoorstel, dat heet 'proactieve dienstverlening' en dat stelt gemeente en de UWV en SVB in staat om burgers, mensen daadwerkelijk actief te mogen benaderen. Dat biedt een uitgelezen kans om met deze technologie ook de privacy te beschermen. Zo kunnen we er een stukje aan bijdragen dat mensen in Nederland niet onder het bestaansminimum hoeven te leven.

Walter van Wijk: Hopelijk heeft dit verhaal van Kerstel Nijland en Femke Lagerveld jou geïnspireerd om je eens nader te willen verdiepen in de mogelijkheden van deze moderne technologische toepassingen. PET's worden al snel onmisbaar in de moderne privacy praktijk. Kijk voor meer informatie en inspiratie op de website van CIP: cip-overheid.nl, en beluister ook de andere podcasts in deze serie.